Paweł Chmielewski: Katolicyzm zielonoświątkowy?

W całym świecie zachodnim, także w Polsce, wiara katolicka i chrześcijańska w ogóle przeżywa bardzo głębokie przemiany. Jednym z motorów tego procesu jest postępujący trend laicyzacji. Przykładowo w naszym kraju jeszcze trzydzieści lat temu przynajmniej raz w tygodniu praktykowało 69,5 procent społeczeństwa. Dzisiaj to 42,9 procent. Sekularyzacja dotyczy przede wszystkim młodych. W grupie wiekowej 18–24 lat praktykuje 23 procent osób, w grupie trzydziestolatków – 26 procent. Zmiany dotyczą zwłaszcza – choć nie tylko – największych miast, gdzie regularnie praktykuje zaledwie 27,4 procent.

To oznacza, że nawet jeżeli laicyzacja zostałaby dzisiaj całkowicie zatrzymana, za pięćdziesiąt lat tylko co czwarty Polak uczęszczać będzie na Mszę Świętą.

Prawdopodobnie odsetek ten będzie za pół wieku zdecydowanie mniejszy. Podobne zmiany albo już dotknęły wiele państw świata (jak Niemcy, Francję czy Wielką Brytanię) albo dotykają ich właśnie teraz (Stany Zjednoczone, kraje Ameryki Łacińskiej, w tym Brazylię). Tradycyjne przeżywanie wiary jest globalnie zjawiskiem coraz rzadszym, będąc zastępowane przez nowe formy religijności.

Charyzmatyczny boom

Szczególną karierę na świecie robi obecnie ruch charyzmatyczny. Mieszczą się w nim bardzo różne środowiska, grupy i organizacje. W Polsce to zarówno Ruch Światło–Życie, jak i Odnowa w Duchu Świętym (Odnowa Charyzmatyczna), ale także wiele małych wspólnot o charakterze katolickim, katolicko-protestanckim lub czysto protestanckim.

Ruch charyzmatyczny ma swoje korzenie w protestanckich środowiskach Stanów Zjednoczonych. Współcześni charyzmatycy odwołują się chętnie do spotkania modlitewnego, które odbywało się przy Azusa Street w Los Angeles w roku 1906. Miało tam dojść do tak zwanego przebudzenia czy też wylania Ducha Świętego. Od lat pięćdziesiątych religijność zielonoświątkowa zaczęła przenikać do Kościoła katolickiego i tradycyjnego protestantyzmu w Ameryce Północnej, a od lat sześćdziesiątych również w Europie. Prawdziwy „boom” nastąpił w latach osiemdziesiątych. Dzisiaj na wszystkich kontynentach istnieją już niezliczone „wolne kościoły” czy wspólnoty o bardzo luźnej bądź nawet płynnej identyfikacji, co wiąże się z budowaniem przekonania o powstawaniu chrześcijaństwa ponaddenominacyjnego.

Według danych z roku 2019 na świecie jest blisko 650 milionów protestantów zielonoświątkowych. Ich liczba błyskawicznie rośnie, zarówno wskutek rozwoju ludnościowego w krajach globalnego południa, jak i z powodu niezwykle licznych przejść do wspólnot pentekostalnych z tradycyjnych kościołów protestanckich a także z Kościoła katolickiego. Klasycznym tego przykładem jest Brazylia. W roku 1970 katolicy stanowili w tym kraju 90 procent ludności. Dzisiaj stanowią zaledwie 50 procent populacji. Większość odchodzących od Kościoła nie wybiera ateizmu, ale wspólnoty zielonoświątkowe, które zrzeszają dziś około 30 procent Brazylijczyków. Jeżeli potraktujemy wspólnie pentekostalnych protestantów oraz charyzmatycznych katolików, to może okazać się, że stanowią oni już teraz największą grupę religijną na świecie.

Poważne ogłupienie

Współczesny ruch charyzmatyczny, ujęty całościowo i w ogólności, bazuje na emocjach, cudach (domniemanych lub autentycznych) oraz szeregu praktyk z pogranicza sentymentalnej duchowości i psychologii; ma też wiele cech szamańskich i magicznych. Na YouTube można odnaleźć tysiące nagrań z całego świata obrazujących te zachowania. To na przykład wprowadzanie wiernych w trans za sprawą hipnozy, tak zwany „spoczynek w Duchu Świętym” polegający na odcinaniu osób uczestniczących w spotkaniu od świadomości czy też tak zwane „błogosławieństwo z Toronto” (Toronto blessing) polegające na doprowadzaniu ludzi do stanu poważnego ogłupienia (wydawania zwierzęcych dźwięków, tarzania się, drgawek i tym podobnych).

Jedną z ulubionych praktyk charyzmatycznych jest też tak zwana „glosolalia”. Chodzi o swoistą paplaninę, pozbawienie używania języka wszelkiego sensu. Miałoby to otwierać na działanie Ducha Świętego. To bardzo popularne również w naszym kraju; w internecie można obejrzeć filmy pokazujące kościoły pełne wiernych, którzy całą grupą bełkoczą, każdy sobie.

Ponadto fundamentalne znaczenie we wszystkich wspólnotach charyzmatycznych ma nieformalny rytuał „chrztu w Duchu Świętym”, który odbywa się zwykle poprzez nakładanie rąk przez liderów danej wspólnoty na osobę pragnącą przyjąć taki „chrzest” mający „odrodzić” ją w Chrystusie w sposób pozasakramentalny.

Wreszcie ruch charyzmatyczny jest niewyobrażalny bez nabożeństw z modlitwą o uzdrowienie, którym przewodniczą różnego rodzaju liderzy. Nakładają ręce na wiernych, przekonując, że są oni w ten sposób uzdrawiani. Nikt nie sprawdza, na ile pojawiające się przy takich okazjach domniemane uzdrowienia są realne i trwałe. Nie przestrzega się też reguł, jakie w roku 2000 roku wyłożyła Kongregacja Nauki Wiary w dotyczącej tego tematu instrukcji Ardens felicitatis desiderium.

Biskupi mało świadomi

Niestety, do polskich biskupów świadomość kontrowersji teologicznych oraz zagrożeń fizycznych i duchowych związanych z ruchem charyzmatycznym przebija się dość powoli. W roku 2015 Konferencja Episkopatu Polski zakazała dwóch czysto pentekostalnych praktyk opartych o myślenie szamanistyczne: spowiedzi furtkowej oraz uzdrowienia z „grzechu pokoleniowego”. Niestety, nie poszły za tym inne działania. Są tymczasem bardzo potrzebne, bo cały czas dochodzi do bardzo poważnych ekscesów.

Przykładowo w roku 2015 w Gryficach, a w roku 2016 w Lesznie, odbywały się rekolekcje, podczas których dzieci były przez rekolekcjonistę obalane na ziemię – miał to być rzekomy spoczynek w Duchu Świętym, a w istocie wprowadzenie w rodzaj transu czy hipnozy. Z kolei w styczniu 2020 roku w Koszarawie (diecezja bielsko-żywiecka) kilkadziesiąt dzieci podczas rekolekcji mających przygotować je do sakramentu bierzmowania zamiast otrzymać katolicką naukę, zostało poddanych szamanistycznym obrzędom pentekostalnym. Wprowadzono je w trans – mdlały, drżały i wymiotowały. Wróciły do domów w fatalnym stanie psychicznym. Sprawą zajęła się prokuratura. Jako świadek-specjalista zeznawał ksiądz profesor Andrzej Kobyliński. Postępowanie jednak zostało umorzone.

Bez wpływów zielonoświątkowych nie byłoby też nigdy dominikanina Pawła M., który przez wiele lat wykorzystywał swoją pozycję duchowego lidera, by molestować, gwałcić i bić kobiety, które udało mu się zmanipulować. Paweł M. nie był wprawdzie charyzmatykiem sensu stricto, ale pełnymi garściami czerpał z tego nurtu.

W roku 2016 ksiądz profesor Andrzej Kobyliński został zaproszony przez Komisję Nauki i Wiary Konferencji Episkopatu Polski do wygłoszenia na posiedzeniu plenarnym KEP wykładu na temat pentekostalizacji. Jego wystąpienie zostało zablokowane przez grupę biskupów, którzy jego krytykę ruchu charyzmatycznego uważają za szkodliwą. Współpraca episkopatu ze środowiskami charyzmatycznymi staje się coraz silniejsza, co uwidacznia się choćby w strukturach i działaniach Zespołu KEP ds. Nowej Ewangelizacji czy Rady KEP ds. Apostolstwa Świeckich.

Jeden dość świeży przykład. Na początku listopada 2021 roku na Jasnej Górze odbyło się forum świeckich „Impuls”, które miało wnieść wkład do polskiego procesu synodalnego. Jako mówców zaproszono całą plejadę liderów rozmaitych wspólnot charyzmatycznych – także takich, które działają na granicy katolicyzmu i protestantyzmu. Wydarzeniem krytycznie nie zainteresował się w Polsce nikt oprócz środowiska Stowarzyszenia Księdza Piotra Skargi.

Dziwne organizacje

Rozkwit ruchu charyzmatycznego budzi też poważne zastrzeżenia teologiczne, przede wszystkim w obszarze eklezjologii. W Polsce działa już kilkadziesiąt grup charyzmatycznych – otwartych zarówno dla katolików, jak i dla protestantów. Problem jak w soczewce skupia fenomen kursów Alpha. Chodzi o cykl spotkań wprowadzających w wiarę chrześcijańską; kursy zakładają przedstawianie jej fundamentów w oderwaniu od teologii katolickiej czy protestanckiej tak, by pozostawić wprowadzanemu wybór. Liderzy kursów Alpha w Polsce pełnią dzisiaj wiele ważnych funkcji z nadania KEP.

Część z nowych wspólnot charyzmatycznych w Polsce gromadzi się w ramach parasolowej ogólnokościelnej organizacji Charis powołanej do życia w roku 2019 przez papieża Franciszka. Charis zajmuje się koordynacją całej katolickiej „odnowy charyzmatycznej”. Przymiotnik „katolicki” jest przy tym dość umowny, bo Charis ma nastawienie silnie ekumeniczne; zgodnie z jej statutami w ramach organizacji mogą się również rejestrować wspólnoty protestanckie. Warunkiem nie jest katolickość, ale samoidentyfikacja jako charyzmatyzm oraz uznanie tak zwanego „chrztu w Duchu Świętym” za podstawowy wymiar życia danej wspólnoty.

Koordynatorem Charis w Polsce jest Antoni Tompolski, zarazem prezes Alpha Polska. W skład Krajowej Służby Komunii Charis Polska wchodzi też wielu kontrowersyjnych liderów charyzmatycznych – także takich, którzy dążą do odpokutowania przez Kościół nauczania o zastąpieniu narodu wybranego przez Kościół oraz uznania prawowitego miejsca żydowskich współwyznawców Jezusa (Yeshuy) wewnątrz jednego Ciała Chrystusa – Mesjasza (Karol Sobczyk, wspólnota Głos na Pustyni).

Stop protestantyzacji!

Nie ulega wątpliwości, że katolicyzmu masowego w najbliższych dziesięcioleciach w Polsce nie da się w prosty sposób utrzymać. Procesy uwspólnotowienia wierzących są powszechne; często mogą być bardzo owocne. Musimy jednak zadać sobie pytanie o kształt rozwoju katolicyzmu w naszym kraju. Jeżeli nie postawimy tamy napływowi duchowości pentekostalnej, nie ujmując jej również w żadne sztywne ramy, to możemy doprowadzić do zrodzenia bardzo szerokich i poważnych problemów, od fali manipulacji psychologicznych i duchowych aż po atomizację doktrynalną. Szczególnym wyzwaniem wydaje się zachowanie czysto katolickiego charakteru ruchów charyzmatycznych.

Nie tylko biskupi, ale również księża i zaangażowani świeccy powinni dołożyć starań, by nie pogłębiać i tak już poważnego zamieszania dotykającego fundamentalnych prawd wiary. Zjawiska, które przedstawiają katolicyzm jako równorzędny z protestantyzmem, wprost domagają się pilnej korekty.

Paweł Chmielewski